„Dzielnica garncarska i największa grecka nekropolia” po tym tytule może nam przyjść do głowy tylko jedno, a mianowicie: Kerameikos. Jest to starożytny obszar ateński, dawniej znany jako dzielnica garncarzy, który dziś jest największą nekropolią w Grecji.
Według historyka Herodota określenie Kerameikos pochodzi od greckiego słowa „Keramos”, co oznacza wypaloną ziemię. Kerameikos jest źródłem terminu „ceramika” — sztuki wypalania gliny. Warto zaznaczyć, że garncarze osiedlili się w tym miejscu ze względu na złoża gliny wytwarzane przez Eridanos. Chodzi mianowicie o strumień w Atenach, który przepływał przez to miejsce od niepamiętnych czasów aż do 2011 roku, kiedy rzeka wylała się na sąsiednie tereny.
Co ciekawe podczas wojen grecko-perskich w 487 r pne Temistokles postanowił zbudować mur chroniący agorę, czyli rynek miasta. Mur dzielił Kerameikos na część wewnętrzną i zewnętrzną. To właśnie wtedy teren zewnętrzny zaczął być wykorzystywany jako cmentarz dla żołnierzy poległych w bitwie.
Przechodząc jednak bardziej do czasów współczesnych, a może bardziej do czasów odkrycia tego terenu zwrócić należy uwagę na fakt, że w 1862 r. rozpoczęto budowę drogi prowadzącej z centrum Aten do Pireusu. Podczas prac budowlanych wykopano trzy kamienie nagrobne pełne inskrypcji. Rząd grecki, świadomy historycznego i archeologicznego znaczenia tych napisów, kupił ziemię. Następnie rozpoczął wykopaliska, jednak zdecydowanie wiele lat po pierwszym odkryciu.
Znacznych rozmiarów kawałek rzeźbionego marmuru został odkryty tydzień po rozpoczęciu wykopalisk. Na marmurze wypisane były imiona dwóch sióstr oraz ich ojca. Archeolodzy ustalili, że był to tylko fragment rodzinnego grobowca, dlatego też kontynuowali wykopaliska, aż znaleźli szczątki kobiety.
Do 1872 r. wykopaliska ujawniły wiele innych znalezisk. Natomiast w następnym roku odkryto również Bramę Podwójną (Dipilon) i Świętą Bramę (Hiera Pyli). Oznaczało to, że Kerameikos , dzielnica garncarzy, będzie odtąd znana jako miasto zmarłych – Kerameikos i nekropolia – Dipilon. Warto zaznaczyć, że Dipylon było główną bramą w murze miejskim klasycznych Aten. Położone jest na współczesnym przedmieściu Kerameikos. Brama ta prowadziła do starożytnego cmentarza o tej samej nazwie oraz do dróg łączących Ateny z resztą Grecji. Brama miała wielkie znaczenie ceremonialne jako punkt wyjścia procesji Wielkiej Panatenei i była wielką, monumentalną budowlą, „największą bramą starożytnego świata”. Wzniesiona w 478 r. p.n.e. jako część fortyfikacji Aten Temistoklesa i przebudowana w latach 300 p.n.e., przetrwała i służyła do III wieku naszej ery.
Co ciekawe, ale nawet po latach eksploracji stanowiska, archeolodzy nie mogą określić wielkości nekropolii.
Jak wskazują różnorodne opracowania, niemiecki profesor Alfred Brueckner, jako pierwszy zdał sobie sprawę, że wykopaliska zajęłyby wiele lat. Dlatego też poprosił o pozwolenie na wykonanie niewielkich wykopalisk rozpoznawczych w celu wyznaczenia obszaru. W 1909 roku ukazała się jego książka „Cmentarz Eridanos”. Książka ilustruje małe mapy nekropolii.
Jak wiemy już ze współczesnych źródeł ludy, które żyły wokół Akropolu Ateńskiego, chowały swoich zmarłych właśnie w Kerameikos. Równiny rzeki Eridanus służyły miastu jako miejsce pochówku przez około 1500 lat. Warto zaznaczyć, że odkryto tutaj dużą ilość ceramiki z geometrycznymi wzorami. Artefakty oferują wgląd w cały okres historii starożytnej Grecji. Są bez wątpienia cennym materiałem archeologicznym i historycznym.
Pierwszym, jak wskazuje literatura, z odkrytych artefaktów była kolekcja mis. Odkrycie to miało miejsce w 1871 roku. Te misy służyły do zbierania rytualnych ofiar, były ozdobione skomplikowanymi motywami geometrycznymi. Od VIII wieku p.n.e. uwzględniały w swoich projektach postacie zwierząt i ludzi. Miski miały półtora metra średnicy.
W 1913 r. rząd Grecji postanowił wznowić wykopaliska. Jednak zostały one przerwane w 1916 r. z powodu I wojny światowej. Wykopaliska wznowiono kolejny raz dopiero w 1926 roku przy wsparciu Gustafa Oberländera, Amerykanina z Niemiec.
Muzeum Oberländer, aby uhonorować pamięć sponsora, zostało otwarte w 1937 roku. Muzeum miało niewielką powierzchnię wystawienniczą, ale dużą liczbę zwiedzających. Na wystawie zaprezentowano nagrobki, naczynia i oryginalne przedmioty pogrzebowe w porządku chronologicznym. W budynku muzealnym, do dziś, eksponowane są w porządku chronologiczno-tematycznym najcenniejsze znaleziska, których nie włączono do zbiorów Narodowego Muzeum Archeologicznego (w takich przypadkach zastąpiły je kopie oryginałów). Warto podkreślić, że współczesna zabudowa miasta utrudnia rozszerzenie badań, choć istotne znaleziska dokonywane są też poza obszarem głównych wykopalisk.
Kerameikos jest niewątpliwie dużą atrakcją turystyczną i warto się tam wybrać będąc w Atenach. Współcześnie nazwę Keramikos nosi stacja ateńskiego metra oraz obszar przylegającej do cmentarzyska części starego śródmieścia. granice stanowi teren wykopalisk przy muzeum wraz z ulicami Iera Odos, Dipylou i Kriezi, dalej rozciągający się w stronę ul. Konstantinupoleos.
