Jak „geo” zmieniło się w „helio”?

Wiedza na temat Ziemi, Słońca, Księżyca i planet zajmowala umysły uczonych już od wieków. W średniowieczu przyjęto teorię zwaną geocentryczną (od greckiego słowa geo – Ziemia) powstałej jeszcze w starożytności, której twórcą był grecki astronom i geograf Ptolemeusz. Nikt nie próbował jej kwestionować, tym bardziej, że popierał ją Kościół, twierdząc, że w centrum całego Kosmosu znajduje się Ziemia, stworzona przez Boga. Nieruchoma Ziemia, wokół której krąży Słońce, Księżyc, planety….

Aż nastał rok 1473. Zima, w zaśnieżonym Toruniu, 19 lutego na świat przyszedł mały Mikołaj – syn bogatego krakowskiego kupca Mikołaja i Barbary wywodzącej się z jednej z zamożniejszych rodzin toruńskich – Watzenrode. Wielki astronom i człowiek, który zupełnie odmienił sposób patrzenia na świat.

Młody Kopernik odebrał gruntowne wykształcenie rozpoczynając naukę w szkole parafialnej przy kościele św. Jana w Toruniu, potem razem z bratem wyjechał do Krakowa, gdzie studiował na Akademii Krakowskiej, którą ukończył bez uzyskania żadnego tytułu, gdyż utrudniłoby to kontynuowanie nauki we Włoszech. Korzystając z protekcji wuja Łukasza Watzenrode – biskupa warmińskiego – Mikołaj Kopernik wyjechał na 10 lat do Włoch, gdzie studiował prawo i medycynę na uniwersytecie w Bolonii, a następnie w Padwie – tam kontynuował dotychczasowe studia. Tam też Kopernik studiował filologię grecką, której uczył się od Niccolò Leonico Tomeo i pod jego wpływem zaczął tłumaczyć z greckiego na łacinę wiersze Teofilakta Symokatty. Gdy studiował w Bolonii poznał się z astronomem Dominikiem Maria Novara, z którym prowadził obserwacje nieba. Kontynuował je potem samodzielnie podczas stażu w Rzymie. To właśnie wtedy w głowie astronoma zrodziła się teoria heliocentryczna.

Po studiach jednak wrócił do Polski i zajął się na zlecenie wuja czynnościami dyplomatycznymi i administracyjnymi biskupa. Sprawy naukowe zeszły na dalszy plan, tym bardziej, że jego wuj planował przygotować Mikołaja do sakry. Jednak astronom odmówił, wybierając karierę naukową. Wyjechał zatem do Fromborka, gdzie nie został księdzem, lecz kanonikiem, co uprawniało go do wykonywania pewnych czynności kościelnych. Jego umiejętności dyplomatyczne sprawiły, że został zaproszony do negocjacji pokojowych podczas wojny Olsztyna z Krzyżakami. Mając wiedzę ekonomiczną Kopernik zaobserwował, że sfałszowane pieniądze, które trafiają do ogólnego obiegu, wypierają te prawdziwe. Dostrzegał również mechanizmy, które dziś nazywamy po prostu inflacją, czyli wzrost cen w gospodarce. Właśnie temu zagadnieniu poświęcił swoją naukową pracę o tytule O sposobie bicia monety. Wciąż jednak dążył do zbadania stawianej przez siebie tezy, że to Słońce, a nie Ziemia stoi w centrum naszej galaktyki, czemu poświęcił wiele lat . Nie od razu teoria Kopernika ujrzała światło dzienne. Zanim świat zapoznał się z pełnym opracowaniem jego teorii, opublikowany został Commentariolus, czyli Mały komentarz, który przeznaczony był wyłącznie dla zaufanych osób.

Wreszcie w połowie 1542 r. Kopernik wysłał dzieło „O obrotach sfer niebieskich” do druku w Norymberdze. Druk ukazał się 21 marca 1543 r., a sam Kopernik miał okazję zapoznać się z nim dopiero na łożu śmierci, kiedy publikacja dotarła do niego po dwóch miesiącach od wydania. Ludziom trudno było przyjąć do wiadomości to, co śmiało ogłosił i udowodnił Mikołaj Kopernik. Tak bardzo obawiano się reakcji na nowy porządek świata, że dzieło Kopernika zostało wpisane w 1616 roku na 200 lat do indeksu ksiąg zakazanych.

Na szczęście te czasy mamy już za sobą i otwarcie możemy mówić o wielkim odkryciu Kopernika. Dziś z dumą możemy opowiadać o jego osiągnięciach. Kopernik jest chlubą Polaków, a 550 rocznica jego urodzin stała się powodem do ogłoszenia 2023 roku jego imieniem, by po raz kolejny przypomnieć jego postać i zasługi, na stałe obecne w naszej społecznej świadomości. Wszelkie podjęte w związku z obchodami roku Kopernika mają stać się zachętą dla młodych do inspirowania się tą niezwykle nowoczesną, jak na owe czasy, i niezwykle interdyscyplinarną postacią, którą zalicza się do grona najwybitniejszych uczonych w historii świata, a jego nazwisko jest nierozerwalnie związane z jego Ojczyzną – Polską.

Agata Synowiec