Η πλούσια ιστορία της Πολωνίας κεντρίζει το ενδιαφέρον μικρών και μεγάλων. Από τις επικές μάχες εναντίον των Τευτόνων ιπποτών μέχρι και την περίοδο των εξεγέρσεων κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, διάφορα πράγματα μπορούν να διατυπωθούν για το πάθος και το μαχητικό πνεύμα αυτού του περήφανου λαού.
Όμως από που ξεκίνησαν όλα; Αν και οι κάτοικοι του Πόζναν (Poznań) φανατικά υποστηρίζουν ότι η πόλη τους ήταν η πρώτη πρωτεύουσα της χώρας, τα δεδομένα τείνουν να δείχνουν το αντίθετο. Το Γκνιέζνο (Gniezno), μια γραφική πόλη που βρίσκεται μόλις 50 χιλιόμετρα ανατολικά του Πόζναν αποτελεί το ακρογωνιαίο λίθο της Πολωνικής ταυτότητας. Όλα ξεκινάνε από το πασίγνωστο σλαβικό θρύλος των Λεχ, Τσεχ και Ρους (Lech, Czech, Rus). Τα τρία αδέρφια κατά τη διάρκεια ενός κυνηγητικού ταξιδιού o καθένας από αυτούς ακολούθησε ένα διαφορετικό θήραμα και τελικά κατέληξαν να ακολουθούν διαφορετικές κατευθύνσεις. Ο Τσεχ ταξίδεψε δυτικά και τελικά εγκαταστάθηκε στα μελλοντικά εδάφη της Βοημία (Bohemia), γνωστή σήμερα ως Τσεχία. Ο Ρους ταξίδεψε ανατολικά και εγκαταστάθηκε στα μελλοντικά εδάφη της Ρωσίας. Ο Λεχ από την μεριά του αποφάσισε να ταξιδέψει βόρεια όταν ξαφνικά είδε στο πέρασμα του ένα μεγάλο λευκό αετό να υπερασπίζεται τη φωλιά του. Θεωρώντας αυτό ως οιωνό, επέλεξε να σταματήσει και να εγκατασταθεί στην περιοχή, την οποία και ονόμασε «Gniezno», που σημαίνει στην κυριολεξία «φωλιά» (από το gniazdo στα πολωνικά), ενώ η εικόνα του λευκού αετού έγινε ο θυρεός του! Κάπως έτσι εμφανίστηκε στον χάρτη η πρώτη πρωτεύουσα της Πολωνίας, σύμφωνα με τον μύθο. Ο λευκός αετός παραμένει σύμβολο της Πολωνίας μέχρι σήμερα.
Τα αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι ο λόφος του Λεχ, όπου βρίσκεται τώρα η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, ήταν τόπος παγανιστικής λατρείας. Οι ρίζες της τοπικής κοινωνίας πιστεύεται ότι πηγάζουν στις αρχές του 6ου και 7ου αιώνα. Από τα μέσα του 10ου αιώνα και μετά, η περιοχή μετατράπηκε στην έδρα των πρώτων Πολωνών ηγεμόνων της δυναστείας των Οίκου των Πιάστ ( dynastii Piast). Με τη βάπτιση της Πολωνίας και την «επικύρωση» του πολωνικού κράτους του Οίκου των Πιάστ (dynastii Piast), το Γκνιέζνο λειτούργησε ως πρωτεύουσά του για τα επόμενα 72 χρόνια. Το Gniezno αποτελούσε το τόπο στον οποίον έλαβαν χώρα τα Συνέδρια (Zjazdy), τοπικές συνεδρίες ηγετών και πολιτικών ή θρησκευτικών απεσταλμένων από τη Δύση. Το 999, ο Μπολέσλαφ Α΄ ο Γενναίος, Δούκας της Πολωνίας ίδρυσε στο Γκνιέζνο τη πρώτη αρχιεπισκοπή, ενώ το 1000 έλαβε χώρα το Συνέδριο του Γκνιέζνο (Zjazd Gnieźnieński), στο οποίο ο τότε αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Όθων Γ έκανε προσκύνημα για να επισκεφθεί τον τάφο του Αγίου Βόιτσεχ (Wojciech). Ο ιεραπόστολος είχε δολοφονηθεί κατά τη διάρκεια των προσπαθειών του να εκχριστιανίσει τις παγανιστικές φυλές στην ακτή της Πομερανίας-Βαλτικής. Το Συνέδριο βοήθησε στην ενίσχυση των δεσμών μεταξύ του νέου Πολωνικού κράτους και της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ενώ έφερε την εκκλησία όλο και πιο κοντά στο Σλαβικό λαό.
Ωστόσο, η εισαγωγή του Χριστιανισμού στην Κεντρική Ευρώπη δεν ήρθε χωρίς αντίσταση. Η αστάθεια του νεαρού κράτος των Πιάστ κορυφώθηκε με την Παγανιστική Αντίδραση της δεκαετία του 1030, όπου η παγανιστική τάξη των αγροτών επαναστάτησε ενάντια στους καθολικούς ευγενείς. Την αστάθεια που προκάλεσε η κατάσταση στην χώρα την εκμεταλλευτικέ ο Δούκας Μπρετίσλαφ Α΄ της Βοημίας (Bretislav I Bohemia), ο οποίος έκαψε και λεηλάτησε το Γκνιέζνο το 1038. Ο καθεδρικός ναός του Γκνιέζνο καταστράφηκε επίσης και αργότερα ξαναχτίστηκε από τον Μπολέσλαφ Β΄ το Γενναιόδωρο (Bolesław II) τις επόμενες δύο δεκαετίες. Η καταστροφή εκείνη την εποχή ήταν τόσο σοβαρή που, το 1038, η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στην Κρακοβία. Για αυτόν τον λόγο, το Γκνιέζνο παρέμεινε μια σχετικά μικρή πόλη, όπως τη βλέπουμε δηλαδή σήμερα.
Το Γκνιέζνο αναφέρεται συχνά ως η πόλη των βασιλιάδων, καθώς εκεί στέφθηκαν οι πρώτοι πέντε μονάρχες της Πολωνίας, πριν βέβαια μεταφερθούν οι τελετουργικές διαδικασίες στον καθεδρικό ναό Βάβελ (Wawel) της Κρακοβίας. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Βλαντίσλαφ Β΄ Γιαγκιέουο (Władysław Jagiełło), το Κάστρο Πιάστ ενίσχυσε τη θέση του ως «πρωτεύουσας του Χριστιανισμού», καθώς στους αρχιεπισκόπους του Γκνιέζνο απονεμήθηκε ο τίτλος του Προκαθήμενου της Πολωνίας από το 1419. Τα επόμενα χρόνια, το Γκνιέζνο αναπτύχθηκε χάρη στο εγχώριο και διεθνές εμπόριο. Κάθε χρόνο πραγματοποιούνταν διάφορες εμπορικές εκθέσεις στην περιοχή, οι οποίες προσέλκυαν εμπόρους από το εξωτερικό όπως η Λευκορωσία, η Ιταλία και η Αγγλία. Ως αποτέλεσμα, κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα η πόλη θεωρήθηκε κέντρο τεχνών, μουσικής και πολιτισμού στην Πολωνία. Μετά την ανεξαρτησία της Πολωνίας στο τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, το Γκνιέζνο μετατράπηκε σε σημαντικό εκπαιδευτικό κέντρο της χώρας μέχρι το 1939, όταν η ναζιστική Γερμανία, επαναχρησιμοποίησε τα τοπικά ιδρύματα για διάφορους διοικητικούς και ψυχαγωγικούς σκοπούς. Για παράδειγμα, ο καθεδρικός ναός του Γκνιέζνο χρησιμοποιήθηκε ως αίθουσα συναυλιών.
Αν και η ομορφιά του Πόζναν κλέβει τις εντυπώσεις των τουριστών, το Γκνιέζνο αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά συγκροτήματα που αναπτύχθηκαν τον 21ο αιώνα. Μάλιστα την τελευταία κιόλας δεκαετία ένα μεγάλο μέρος της πόλης έχει ανακαινιστεί, ενώ διάφορα μουσεία έχουν θεμελιωθεί με τις θεματικές τους ενότητες να αφορούν την πρώιμη περίοδο της Πολωνίας, καθώς και την επιρροή της καθολικής εκκλησίας στη χώρα.
Μάρκος Μαυρίδης
