Strona głównaKulturaKarty historii“Ballady i romanse” Adama Mickiewicza manifestem ideowym i artystycznym polskiego romantyzmu

“Ballady i romanse” Adama Mickiewicza manifestem ideowym i artystycznym polskiego romantyzmu

W bieżącym 2022 roku przypada dwusetna rocznica wydania pierwszego zbioru wierszy Adama Mickiewicza “Poezye”. W związku z tym obecny rok został ustanowiony przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej Rokiem Romantyzmu Polskiego. „To, co nastąpiło potem, było bez precedensu w polskich dziejach. Zrodziła się epoka, w której tworzyli genialni artyści, myśliciele i działacze polityczni, którzy w sytuacji narodowej niewoli stworzyli kraj duchowej wolności, rozwinęli programy niepodległościowe, a zarazem wynieśli polską literaturę, muzykę i malarstwo do rangi czołowych osiągnięć kultury europejskiej” – podkreślono w uchwale Sejmu.

W tomie znalazł się przede wszystkim słynny cykl, będący manifestem polskiego romantyzmu “Ballady i romanse”. Wydany w 1822 roku utwór jest znakomitym przykładem kształtowania się romantycznego światopoglądu autora. Alina Witkowska – historyk i znawczyni literatury pierwszej połowy XIX wieku, tak o nim napisała: „Ballady i romanse nie są tomikiem o olśniewającej urodzie poetyckiej, ale ich literacka przełomowość jest wprost nie do przecenienia. Dźwignął w nim młody romantyk zarysy nowego poetyckiego świata, określonego przez osobowość ludu i tajemnicę bytu prześwitującą przez znaki najzwyklejszej rzeczywistości”.

Cykl ballad zawiera utwory o bardzo nierównej wartości, od wybitnych, mających wielkie znaczenie dla literatury, np. “Romantyczność”, po słabsze, które wartość miały jedynie dla samego poety, jak np. “Rybka”.

W całym cyklu widać nowy świat poetycki, określany przez grozę i piękno natury oraz ludowe wierzenia i obyczaje. Można tu zaobserwować, jak dojrzewała osobowość samego poety, budziła się jego wrażliwość, wyobraźnia, zmieniając całkowicie typ obrazowania poetyckiego.

Jezioro Świteź, Nowogródek, przed 1939, fot. Biblioteka Narodowa Polona

Ballady Mickiewicza są silnie osadzone w realiach historycznych i lokalnych. Miejsce akcji jest ściśle określone (Świteź, Płużyny, Ruta) W tę oswojoną rzeczywistość wkracza świat nadprzyrodzony, a to co znane, okazuje się niebezpieczne i tajemnicze. Ingerencje świata nadziemskiego mogą mieć charakter etyczny – to, co nadprzyrodzone, ocenia czyny ludzkie i wprowadza ład moralny, wymusza odpowiedzialność i wymierza karę za popełnione zło.

Temat winy i kary jest ciągle obecny w “Balladach”: bohaterka Liliji, niewierna żona, która zabiła męża, zostaje wydana przez tytułowe kwiaty. Natura okrutnie karze wszelkie przewinienia – w balladzie “Rybka”, za uwiedzenie Krysi, karę ponosi nie tylko uwodziciel, ale i jego świeżo poślubiona żona, mimo że nie przekroczyła żadnego zakazu moralnego. Główna bohaterka ballady “To lubię”, nosząca imię ukochanej poety – Maryli, cierpi jako upiorzyca strasząc na rozstajnych drogach, co było karą za wzgardzenie miłością Józia.

Natura w balladach jest spokojna i łagodna – Mickiewicz odchodzi tu od sposobu widzenia świata zaproponowanego przez sentymentalistów. Świat przyrody nie jest tu ani przyjazny, ani rozpoznawalny. Metafizyczną stronę natury jest w stanie poznać tylko lud – prostota, jak go określa Mickiewicz. Lud jako wolny od cywilizacji, jest autentyczny, pojmuje świat ponadzmysłowy, kierując się bardziej intuicją i uczuciem niż rozumem.

Maryla – Maria Wereszczakówna /fot. wikipedia.org

Duży wpływ na twórczość Mickiewicza miało romantyczne uczucie. Wiele kobiet było adresatkami nastrojowych liryków, a najsłynniejszą była Maryla – Maria Wereszczakówna. Trudno jest stwierdzić, kiedy Mickiewicz spotkał Marylę po raz pierwszy, przypuszcza się, że było to w roku 1818, lecz zakochał się w niej dwa lata później. Gwałtowne uczucie pozostawiło niezatarty ślad w sercu poety i odbiło się na jego twórczości. W 1821 roku ukochana Mickiewicza wyszła za mąż za kogoś innego, a on stracił nadzieję na ich szczęśliwe połączenie.

Postać Maryli jest duchową patronką tomu “Ballady i romanse”, a w balladzie “To lubię” pojawiają się prorocze słowa: “Ach! I ty poznasz Marylkę; lecz ona…”. Wielokrotnie pojawia się też w innych utworach. Najbardziej jednak znanym wierszem dedykowanym Maryli jest “Do M”, w którym Mickiewicz żegna się z ukochaną. W wierszu tym doskonale zobrazowane został ból zawiedzionych nadziei i złamanego serca. Jednocześnie poeta sugeruje, iż rozstanie było bolesne dla obu stron i że ukochana nie porzuciła go z własnej woli

Mickiewicz pokazał czytelnikowi, że życiem ludzkim rządzi jakaś ukryta, tajemnicza siła, pochodząca z natury, na którą człowiek nie ma wpływu, boleśnie natomiast odczuwa skutki jej działania. Stworzył gatunek łączący w sobie cechy epiki, liryki i dramatu. Sprzeciwił się tym klasykom, którzy uznawali tylko gatunki czyste, klasyczne.

Taka wizja rzeczywistości, według której w każdym momencie może dojść do przenikania się codzienności ze światem pozazmysłowym, ma charakter polemiczny wobec racjonalnych poglądów oświeceniowych.

Udany debiut i rosnąca popularność dzieł Mickiewicza były zapowiedzią jego wielkiej kariery. Poeta ten uważany jest za twórcę polskiego romantyzmu oraz odkrywcę nowej wrażliwości artystycznej kształtowanej przez wyobraźnię, uczucie i osobiste doświadczenia duchowe. Mickiewicz jak prosty lud poznaje tajemnice świata, postrzeganiem intuicyjnym, pozazmysłowym.

„Ballady i romanse” to manifest programowy polskiego romantyzmu. Wieszcz za ważne uznał tu to, co w epoce oświecenia, było pomijane. Pokazał, że należy poznawać świat, sercem i uczuciem wychodzącym z duszy, podkreślił także rolę przyrody. Ballady te wyrażają przekonanie samego autora o wyższości poznania pozarozumowego nad poznaniem czysto naukowym.

Agnieszka Maślanka

NAJNOWSZE

KUCHNIA

Informacje polonijne